Арганізацыя адукацыйнага працэсу у рознаўзроставай групе

У рознаўзроставых групах сумежнага ўзросту і адносна кантраснага ўзросту пры арганізацыі  слухання музыкі  магчыма ўспрыманне музычнага твора, рэкамендаванага вучэбнай праграмай дашкольнай адукацыі, вучэбнымі праграмамі спецыяльнай адукацыі на ўзроўні дашкольнай адукацыі для адной з узроставых груп. Пры ўспрыманні музычнага твора дзецьмі старэйшага ўзросту неабходна звярнуць увагу на выкарыстоўваныя метады на этапе дыферэнцыраванага ўспрымання (напрыклад, калі для групы дзяцей малодшага ўзросту найболей дарэчным можа быць мімічнае, тактыльнае, рухальнае прыпадабненне характару гучання музыкі, то для групы старэйшых дзяцей можа выкарыстоўвацца. вакальнае, тэмбрава-інструментальнае, полімастацкае прыпадабненне); у працэсе гутаркі больш старэйшых дзяцей неабходна падахвочваць да выказванняў аб музыцы. Прадуктыўным таксама можа быць метад кантраснага супастаўлення двух музычных твораў (па прынцыпе кантрасту або падабенства) з рэкамендуемага рэпертуару для абедзвюх узроставых груп. У гэтым выпадку педагагічны работнік у большай ступені актывізуе музычнае ўспрыманне дзяцей той узроставай падгрупы, якой гэты музычны твор адрасаваны.

Пры арганізацыі  пеўчай дзейнасці  дапушчальным з'яўляецца развучванне і выкананне дзецьмі рознага ўзросту (як правіла, сумежнага) песні з рэпертуару адной з узроставых груп у выпадку адпаведнасці пеўчага дыяпазону абодвум узростам і індывідуальным асаблівасцям пеўчых галасоў выхаванцаў. Магчымы варыянт развучвання песні дзецьмі больш старэйшага ўзросту і падпяванне асобных музычных фраз гэтай песні дзецьмі малодшага ўзросту, выкананне імі рухаў у адпаведнасці з тэкстам ці настроем музыкі. Калі развучваецца песня, рэкамендуемая для дзяцей малодшага ўзросту, з дзецьмі старэйшага ўзросту можа быць арганізавана яе аркестроўка (у першую чаргу з удзелам гукавышынных дзіцячых музычных інструментаў), таксама дзеці старэйшага ўзросту могуць выконваць дадзеную песню acapella, што дазволіць дадаткова надаць увагу чысціні інтанавання больш старэйшых выхаванцаў. Песенная творчасць дазваляе праявіць індывідуальнасць кожнага дзіцяці з улікам яго ўзроставых магчымасцей – песенныя імправізацыі выхаванцаў могуць адрознівацца тэкставай і меладычнай разгорнутай пры падабенстве прапанаваных відаў творчых заданняў.

Арганізацыя  музычна-рытмічных рухаў  можа прадугледжваць выкарыстанне музычнага рэпертуару адной з узроставых груп, а рухі пад музыку (практыкаванні, танцавальныя рухі) будуць выконвацца ў адпаведнасці з узроставымі магчымасцямі і праграмнымі патрабаваннямі. Плённым можа стаць сольнае і ансамблевае выкананне танцавальных рухаў дзецьмі старэйшага ўзросту на фоне масавага танца дзяцей малодшага ўзросту, выкананне дзецьмі старэйшага ўзросту ролі вядучых у скоках па тыпе «люстэрка», стымуляванне іх да стварэння больш разгорнутых танцавальных імправізацый. Рухомыя гульні з музыкай таксама даюць дзецям старэйшага ўзросту магчымасць праявіць ініцыятыву, стаць вядучым, выконваць больш складаныя ролі ў гульні.

Гульня на дзіцячых музычных інструментах (элементарнае музіцыраванне)  як від дзейнасці дазваляе дастаткова дакладна дыферэнцаваць прапанаваныя выхаванцам рознага ўзросту заданні. Аптымальнай формай у дадзеным выпадку можа стаць змяшаны аркестр, які прадугледжвае выкананне на гукавышынных музычных інструментах дзецьмі старэйшага ўзросту і выкананне на шумавых інструментах дзецьмі малодшага ўзросту, а таксама выкананне ў ансамблі гукавышынных інструментаў дзецьмі старэйшага ўзросту. Дыферэнцаваць заданні можна і пры арганізацыі шумавога аркестра, у якім малодшыя дзеці могуць з дапамогай шумавых прылад вылучаць моцную дзель, а старэйшыя – адзначаць рытмічны малюнак мелодыі і інш.

Пры арганізацыі відаў музычнай дзейнасці ў выпадку, калі меркаваны рэпертуар або вырашаемыя адукацыйныя задачы і фарміруемыя навыкі для дзяцей рознага ўзросту ў значнай ступені адрозніваюцца, безумоўна, пераважней арыентавацца на паэтапны пачатак (яно часцей будзе меркаваць слуханне музыкі, спевы дзецьмі старэйшага ўзросту) або канчатак. заняткі (музычна-рытмічныя рухі, музіцыраванне дзяцей больш старэйшага ўзросту, правядзенне музычна-дыдактычных гульняў і інш.).

У рознаўзроставых групах кантраснага ўзросту неабходна імкнуцца да арганізацыі музычнай дзейнасці з кожнай падгрупай выхаванцаў.

У рознаўзроставай групе занятак (гульня) па рэалізацыі зместу адукацыйнай вобласці «Фізічная культура» («Адаптыўная фізічная культура») арганізуецца з улікам узросту і колькасці выхаванцаў і можа праводзіцца па чарзе з дзецьмі старэйшай узроставай катэгорыі і малодшай. Эфектыўнасць адукацыйнага працэсу будзе вышэйшай, калі ў занятках адначасова прымаюць удзел дзеці кантраснага ўзросту: малодшыя (1–2 гады) і старэйшыя (5–7 гадоў). Пры гэтым выхаванцы старэйшага ўзросту выступаюць для малодшых прыкладам для пераймання, а малодшыя, паўтараючы рухальныя дзеянні старэйшых, займаюцца з вялікай цікавасцю.

У рознаўзроставай групе эфектыўна праводзіць такія віды заняткаў, як вучэбна-трэніровачны, сюжэтна-гульнявы.

Вучэбна-трэніровачны  занятак накіраваны на вырашэнне аздараўленчых, адукацыйных і выхаваўчых задач, вызначаных вучэбнай праграмай дашкольнай адукацыі. Змест фізічных практыкаванняў і гульняў, якія выкарыстоўваюцца, плануецца з улікам узросту выхаванцаў, а таксама стану іх фізічнай падрыхтаванасці (сфарміраванасць рухальных уменняў і навыкаў, узровень развіцця фізічных якасцей дзіцяці). Вучэбна-трэніровачны занятак можа будавацца:

на аднолькавым рухальным матэрыяле для малодшых і старэйшых выхаванцаў. У дадзеным выпадку выкарыстоўваюцца візуальна аднолькавыя і падобныя віды фізічных практыкаванняў, але якія маюць розныя тэхнічныя характарыстыкі, шчыльнасць і працягласць рухальных дзеянняў (колькасць паўтораў);

на дыферэнцыраваным рухальным матэрыяле, падабраным з улікам узроўню фізічнай падрыхтаванасці малодшых і старэйшых выхаванцаў. У дадзеным выпадку выхаванцы, якія маюць высокі ўзровень фізічнай падрыхтаванасці, выконваюць заданні, накіраваныя на ўдасканаленне іх рухальных уменняў і навыкаў. Дзецям прапануецца выкананне практыкаванняў па схеме, малюнку, з нестандартнага зыходнага становішча, у новых умовах, з новым спалучэннем тэхнічных элементаў. Для выхаванцаў з нізкім узроўнем фізічнай падрыхтаванасці неабходна планаваць заданні, у якіх асаблівая ўвага надаецца тэхніцы выканання асноўных відаў рухаў з устаноўкай на іх якасны вынік. Пры гэтым кіраўнік фізічнага выхавання займаецца з выхаванцамі, якія маюць нізкі ўзровень фізічнай падрыхтаванасці, выхавальнік дашкольнай адукацыі - з астатнімі дзецьмі.

У  сюжэтна-гульнявым фізкультурным занятку  задачы навучання дзяцей фізічным практыкаванням рэалізуюцца з дапамогай гульнявых практыкаванняў, аб'яднаных адзіным сюжэтам (казкі, апавяданні і інш.). Змест сюжэтна-гульнявога занятку можа быць аднолькавым для выхаванцаў старэйшага і малодшага ўзросту, паколькі рухальная задума рэалізуецца дзецьмі без спецыяльнай падрыхтоўкі. Старэйшыя дзеці, адлюстроўваючы рухамі сюжэт, ствараюць новыя кампазіцыі са засвоеных знаёмых элементаў, дэманструюць малодшым свой рухальны досвед. Малодшыя, пераймаючы ім, адчыняюць для сябе ўласныя рухальныя магчымасці, вучацца захоўваць у памяці выкананыя фізічныя практыкаванні, узбагачаюць свой рухальны досвед. Кіраўнік фізічнага выхавання на занятку асаблівую ўвагу ўдзяляе забеспячэнню псіхалагічнага камфорту ўсім выхаванцам, што дасягаецца педагагічнай падтрымкай рухальных задум дзяцей і рознымі патрабаваннямі да якасці іх выканання.

Арганізацыя навучання і выхавання ў такіх групах мае пэўную складанасць, паколькі ад педагогаў патрабуюцца веды спецыфікі працы з рознымі ўзроставымі групамі і ўменні суадносіць праграмныя патрабаванні з індывідуальнымі асаблівасцямі выхаванцаў.

Акрамя індывідуальна-псіхалагічных асаблівасцяў і ўзроўню разумовага развіцця дзяцей трэба таксама ўлічваць палавую прыналежнасць дзіцяці. Бо нават у немаўлятаў рознага полу разумовыя працэсы розныя. Мозг хлопчыкаў у цэлым больш актыўны мозгу дзяўчынак. Хлопчыкі больш спрытныя адносна дзяўчынак пры выкананні матэматычных аперацый і ў візуальна-прасторавым мысленні, а ў дзяўчынак больш, чым у хлопчыкаў, развіты вербальныя здольнасці. Адсюль выснова: да навучання хлопчыкаў і дзяўчынак трэба падыходзіць дыферэнцыравана.

Менавіта таму педагог, падрыхтоўваючыся да заняткаў, павінен падбіраць разам з традыцыйным і спецыяльны матэрыял для дзяцей рознага полу, рознага ўзросту, у адпаведнасці з іх інтэлектуальна-псіхалагічнымі асаблівасцямі.

Навукова-метадычнай асновай педагагічнага працэсу ў малакамплектных дашкольнай навучальнай установе з'яўляецца правільнае спалучэнне агульных патрабаванняў дашкольнай педагогікі з канкрэтнымі ўмовамі выхавання ў кожнай групе дзяцей рознага ўзросту. У кожным канкрэтным выпадку выхавальнік павінен вызначыць склад групы, вылучыць 2-3 падгрупы і ў адпаведнасці з імі дыферэнцаваць вучэбна-выхаваўчую працу. Найбольш мэтазгодным з'яўляецца камплектаванне груп дзецьмі блізкага, сумежнага ўзросту.

У такім выпадку лепш рэалізоўваць прынцып максімальнага ўліку узроставых магчымасцяў дзяцей. У групе усталёўваецца агульны рэжым, які адказвае магчымасцям і патрэбам дзяцей абедзвюх груп, ствараюцца спрыяльныя ўмовы як для самастойнай дзейнасці, так і для правядзення заняткаў.

Арганізацыя вучэбна-выхаваўчага працэсу ў рознаўзроставай групе мае пазітыўны ўплыў: хоць спалучэнне ў адной групе розных па ўзросту дзяцей ўскладняе робату педагога, аднак у той жа час адкрывае перад ім шырокія магчымасці для арганізацыі зносін дзяцей рознага ўзросту.

Як сведчаць нашы назіранні, малодшыя дзеці ў рознаўзроставай групе ахвотна прыслухоўваюцца да парад, заўваг, ацэнак старэйшых дзяцей, зробленых у добразычлівай форме, добра ўспрымаюць іх справядлівае кіраўніцтва сумеснай дзейнасцю, і негатыўна рэагуюць на рэзкае і аўтарытарнае стаўленне. Сталыя зносіны малодшых дзяцей са старэйшымі фармуе сяброўскія адносіны, самастойнасць. Асаблівае значэнне набывае прыклад старэйшых для малодшых.

Выхавальніку трэба паклапаціцца, каб малыя былі ня пасіўнымі назіральнікамі, а актыўнымі ўдзельнікамі працэсу.

У арганізацыі навучання дзяцей рознаўзроставай групы вылучаюць дзве асноўных формы: гульня і заняткі, асноўнай мэтай якіх з'яўляецца ўсебаковае выхаванне і развіццё кожнага дзіцяці, фарміравання навучальных уменняў.

Гульня

Гульня ў рознаўзроставай групе дазваляе дасягнуць значных вынікаў, паколькі стварае спрыяльныя ўмовы для ўзаемадзеяння педагога з дзецьмі і дзяцей паміж сабой. Дыдактычныя, інтэлектуальныя гульні як форма арганізацыі навучання набываюць асаблівае значэнне, паколькі ў іх выкарыстоўваюцца саманавучанне і ўзаемнае навучанне. У дыдактычнай гульні ўзаемадзейнічаюць вучэбная і гульнявая боку. У адпаведнасці з гэтым выхавальнік адначасова вучыць дзяцей і ўдзельнічае ў іх гульні, а дзеці — гуляючы, вучацца.

У дыдактычнай гульні ў рознаўзроставай групе замацоўваюцца веданне і навыкі, засвойваецца новы навучальны матэрыял.

Для паспяховай арганізацыі працы ў рознаўзроставых групах вялікае значэнне имеетобщая гульня дзяцей. Згуртаванню рознаўзроставай групы спрыяюць цацкі, якія дзеці прыносяць з дому, таму што з'яўляюцца новыя грані зносін. Зносіны падчас сумеснай дзейнасці дае велізарныя магчымасці для ўзаемаўплыву дзяцей рознага ўзросту, для арганізацыі ўзаемадапамогі, навучання малодшых старэйшымі.

Аднак варта сказаць, што хоць гульня і прыкметна павышае эфектыўнасць педагагічнага працэсу ва ўмовах рознаўзроставай групы, аднак асноўнай формай арганізацыі навучання ў дзіцячых дашкольных установах застаецца занятак.

Занятак

У рознаўзроставых групах выкарыстоўваюць франтальныя, групавыя і індывідуальныя формы арганізацыі навучальнага працэсу, якія дазваляюць розным чынам фармаваць узаемаадносіны педагога з дзецьмі і дзяцей паміж сабой.

Найбольш эфектыўным, на наш погляд, ёсць спалучэнне розных формаў працы (калектыўная праца, праца з падгрупай і індывідуальныя заняткі). Больш агульныя навучальныя задачы лепш вырашаць на франтальных занятках, а канкрэтныя (паведамленне новага матэрыялу, замацаванне, пашырэнне і ўдакладненне ведаў) — на занятках з адной падгрупай.

Педагог, арганізоўваючы вучэбна-выхаваўчы працэс у рознаўзроставай групе, павінен задзейнічаць кожнага выхаванца групы да актыўнага ўдзелу ў адукацыйным працэсе, незалежна ад узросту, полу і індывідуальных асаблівасцяў.

Арганізацыя педагагічнага працэсу павінна быць арыентавана не толькі на агульныя задачы выхавання (праграмы, метадычныя ўказанні), а галоўным чынам на дзіця, яго патрэбы, інтарэсы, узровень развіцця.

Такім чынам, пры арганізацыі працы ў рознаўзроставай групе неабходна ўлічваць наступныя моманты:

1. Выхавальнік, арганізоўваючы навучальны працэс у рознаўзроставай групе, павінен дакладна вызначыць мэта, задачы, змест, добра валодаць методыкай правядзення заняткаў з дзецьмі ў рознаўзроставай групе.

2. Праграмныя патрабаванні дыферэнцыююцца для кожнай узроставай падгрупы за кошт розных спосабаў выканання пэўнага задання.

3. На франтальных занятках лепш вырашаць больш агульныя навучальныя задачы, а больш канкрэтныя (Розныя) — на занятках з адной падгрупай дзяцей.

4. Асноўнай формай працы ў рознаўзроставай групе застаюцца заняткі (комплексныя, камбінаваныя, агульныя). Пры правядзенні комплексных заняткаў у рознаўзроставай групе трэба сачыць за тым, каб дзейнасць дзяцей адной падгрупы не адцягвала дзяцей іншы падгрупы. Агульныя заняткі мэтазгодна праводзіць пры ўмове аднолькавай або блізкай тэмы для дзяцей усіх узроставых падгруп, Улічваючы магчымасці дзяцей і ўзровень іх самастойнасці.

5. Матэрыял, падрыхтаваны да занятку, павінен змяшчаць агульныя элементы для дзяцей усіх падгруп, што дае магчымасць аб'яднаць выхаванцаў для правядзення гульняў, выканання пэўных заданняў.

6. Выкананне заданняў у рознаўзроставай групе ажыццяўляецца двума шляхамі: пад непасрэдным кіраўніцтвам педагога; з дапамогай дыдактычных гульняў і дыдактычных матэрыялаў (самастойная праца дзяцей).

7. Пры арганізацыі вучэбна-выхаваўчага працэсу неабходна ўлічваць індывідуальныя, ўзроставыя і палавыя асаблівасці дзяцей дашкольнага ўзросту.

Што такое рознаўзроставая група?

Гэта група, у якой дзеці адрозніваюцца сябар ад сябра па ўзросце і развіццю. Каб атрымалася рознаўзроставая група, нядосыць проста сабраць у адным месцы дзяцей ад 4 да 6 гадоў. У групе патрэбна асаблівая адукацыйная праграма: дзеці вывучаюць адзін і той жа матэрыял, але старэйшыя - на паглыбленым узроўні. Таксама выхавальнікі перадаюць старэйшым дзецям частку бытавых і педагагічных задач: старэйшыя дапамагаюць малодшым апранацца, прыбіраць за сабой посуд, тлумачаць заданні.

У чым плюсы рознаўзроставых груп?

Паскоранае развіццё. У рознаўзроставай групе малодшыя і старэйшыя дзеці дапамагаюць адзін аднаму мець зносіны і вучыцца. Малодшыя хутчэй развіваюцца, даганяючы старэйшых. Старэйшыя вучацца адказнасць, а таксама "замацоўваюць" веды і навыкі, дапамагаючы малодшым па быце і з заданнямі.

Мінімум канфліктаў .  У аднагодкаў можа быць больш канфліктаў, чым у дзяцей рознага ўзросту. Да таго ж дзеці рознага ўзросту па-рознаму рэагуюць у канфлікце: калі трохгодкі "упруцца" і не падзеляць цацку, то шасцігодка саступіць малодшаму або прапануе іншы спосаб, які задаволіць усіх.

Індывідуальны падыход.  У рознаўзроставых групах менш дзяцей, чым у звычайных, выхавацелю прасцей працаваць з кожным дзіцем.

Навучанне ў старэйшых.  Выхаваўчая праца ў рознаўзроставай групе часткова абапіраецца на перайманне: малодшыя прытрымліваюцца прыкладу старэйшых, гэта дапамагае ім хутчэй асвоіць навыкі, запомніць інфармацыю. Разам з тым старэйшыя адчуваюць адказнасць, імкнуцца актыўна дэманстраваць веды, дапамагаць малодшым - гэта прывівае арганізаванасць, самастойнасць, ініцыятыўнасць, мэтанакіраванасць і ўменне кантраляваць свае словы і ўчынкі.

Усебаковае развіццё і сацыялізацыя.  Дзеці дзеляцца адзін з адным ўражаннямі і меркаваннямі - гэта дае каштоўны вопыт зносін тым, у каго няма малодшых / старэйшых братоў і сясцёр.

Зносіны з малымі садзейнічаюць фарміраванню станоўчай самаацэнкі дзяцей. У групе дзяцей аднаго ўзросту розніца паміж уменнямі і навыкамі дзяцей не такая вялікая, як у рознаўзроставых. Назіраючы за дзецьмі малодшага ўзросту, дзіця  (часам самастойна, часам з дапамогай выхавацеля)  усведамляе свае дасягненні. А менавіта, што раней ён шмат чаго не ўмеў і не ведаў, а зараз умее і ведае. Такое параўнанне дзіцяці з самім сабой у больш раннім узросце карысна для фармавання дадатнай самаацэнкі.

І, нарэшце, рознаўзроставыя групы ў большай ступені адлюстроўваюць рэальны свет у яго разнастайнасці. У звычайным жыцці мы адначасова ўзаемадзейнічаем з людзьмі рознага ўзросту, полу, этнічнай прыналежнасці і г. д. Таму вельмі карысна для дзяцей і ў дзіцячым садку, у якім яны праводзяць большую частку, узаемадзейнічаць з дзецьмі рознага ўзросту.